Yozgat, Türkiye’nin en belirgin yöresel ağzına sahip illerinden biri olarak biliniyor. Şive, Anadolu Türkçesinin köklü izlerini taşırken, kelimeleriyle de yerel yaşamın izlerini yansıtıyor. Günlük konuşmalarda sıkça geçen “zahar”, “zağar”, “zonguldamak”, “zartalak” gibi kelimeler hâlâ halk arasında kullanılıyor. Özellikle köylerde yaşlı kuşakların dilinde bu ifadeler oldukça kullanılıyor. Yozgatlı olmayan biri için anlaması zor olan bu kelimeler, aslında yüzyıllardır süregelen bir kültürel mirasın parçası olarak yerini koruyor.
YOZGAT’A ÖZGÜ KELİMELERİN ANLAMLARI
Yozgat ağzında yer alan birçok sözcük, günlük Türkçede karşılığı olmayan anlamlar taşıyor.
– Zabın: Yoksul, miskin ya da şaşkın kişi.
– Zağar: Bir tür çoban köpeği. “Tazılar tavşan tutuyor, zağarlar kırıp geçiriyor” deyimiyle sıkça kullanılır.
– Zahar: “Sanırım, galiba” anlamına gelir.
– Zartalak: Hem “süslü, gösterişli” hem de “kaba, biçimsiz” kişileri tanımlar.
– Zıvgalı: Sevgili, yavuklu.
– Zonguldamak: Hayvanların sarsılarak yürümesini anlatır.
– Zortlamak: Birden bire sıçramak ya da öfkeyle ayağa kalkmak anlamında kullanılır.
– Zoypuntu: Oynak, saçmalayan kişi.
Bu kelimeler, Yozgatlıların konuşmalarına hem mizah hem de karakter katan ifadeler olarak dikkat çekiyor. Gençler arasında bile bazı sözcükler espri amacıyla yeniden gündeme geliyor.
HALK DİLİNDE YAŞAYAN DEYİMLER VE MÂNİLER
Yozgat şivesi yalnızca kelimelerle değil, halkın duygularını yansıtan mânilerle de yaşatılıyor.
“Zemheride gül olmaz, ben gülü kızda gördüm” gibi dizeler, hem halkın doğayla kurduğu ilişkiyi hem de dilin şiirsel yönünü yansıtıyor. Bir diğer mâni olan “Kalk çarıklı yanımdan, zıvgalım gelir şimdi” ifadesi ise hem mizahi hem de romantik bir anlatım taşıyor. Bu örnekler, Yozgat ağzının yalnızca bir konuşma biçimi değil, halk edebiyatının da temel taşlarından biri olduğunu gösteriyor.
YOZGATLI OLMAYAN ANLAMAKTA ZORLANIYOR
Yozgat dışından gelen biri için bu kelimeleri anlamak çoğu zaman mümkün olmuyor. Özellikle “zartalaklı”, “zibil”, “zıllımak” veya “zelve” gibi ifadeler ilk kez duyanlarda şaşkınlık yaratıyor. Ancak Yozgatlılar için bu sözcükler gündelik yaşamın vazgeçilmez bir parçası. Kahvehane sohbetlerinden pazar yerlerine, köy düğünlerinden televizyon röportajlarına kadar pek çok yerde bu kelimelere rastlamak mümkün. Şivenin bu denli güçlü kalmasının nedeni, Yozgat halkının diline ve kültürüne olan bağlılığı olarak gösteriliyor.
KÜLTÜREL MİRAS OLARAK KORUNUYOR
Son dönemde yerel dernekler, öğretmenler ve dil araştırmacıları Yozgat şivesini kayıt altına almak için özel çalışmalar yürütüyor. “Yozgat Ağızları” başlığıyla hazırlanan derlemelerde yüzlerce yöresel kelime tanımlanıyor. Sosyal medya üzerinden yapılan paylaşımlarda da gençler, bu kelimeleri mizahi içeriklerle yeniden gündeme taşıyor. Bazı okullarda düzenlenen kültür günlerinde ise öğrenciler Yozgat şivesiyle skeçler sergileyerek yerel dilin canlı kalmasına katkı sunuyor.